(OITS) haqida

Orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi (OITS)   haqida  ma’lumot.  OITS ning  klinik  belgilari,  tashxisi,  davolash  va  oldini olish

Reja:

1.                OITS haqida tushuncha, tarixiy ma’lumot, geografik tarqalishi.

2.                OITS ning kelib chiqish sabablari va epimediologiyasi

3.                OITS ning klinik kechishi, shakllari.

4.                OITS ni aniqlash va tashxis qo’yish usullari

5.                OITS ni davolash va oldini olish choralari. Ishonchxonalar

 

 OITS-orttirilgan immun tanqisligi sindromi-viruslar qo’zg’atadigan va organizmda immunitet (himoya qobiliyati) ning keskin pasayib ketishi  oqibatida turli kasalliklarning, ayniqsa xavfli o’sma (rak) larning  rivojlanishi bilan kechadigan yuqumli kasallikdir.

Hozirgi vaqtda “asr” vabosi deb atalmish bu kasallik butun dunyo mamlakatlari bo’ylab, “yashin tezligida” keng quloch yozib tarqalib bormoqda va insoniyat boshiga katta xavf solmoqda. Kasllikka chalingan bemor  albatta halokatga uchraydi. Chunki bu dardning na davosi na oldini olish choralari bor.

    OITS hozir birlashgan millatlar tashkiloti va jahon sog’liqni saqlash tashkiloti nazoratida turgan asrning dolzarb va global muammosi hisoblanadi.

   OITS kaslligiga 1981 yilda amerikalik olimlar tomonidan asos solingan.

1980-1981 yillarning qishida Amerika Qo’shma Shitati AQSH ning Nyu-york universitetiga gospiteliga 1972- yilda vengiryalik olim Morit Kaposhi tomonidan aniqlangan Kaposhi sarkomasi (teri raki) tashxisi bilan bir necha bemor yotqizilgan. Bizga malumki, bu kasallik badan terisida jigarrang- qizg’ish yoki ko’kimtir qizg’ish tugunchalarning paydo bo’lishi, ularning yaralarga aylanishi, va yaralar qurish qo’tir hosil qilib bitib ketishi bilan kechadigan kasallik bo’lib, ko’proq 60 yoshdan oshgan qariyalarda uchraydi. Bemorlarda kasallikka qarshi dori- darmonlar bilan davolash ishlari o’z vaqtida olib borilganda, ular batamom tuzalib ketadilar. Bundan tashqari Kaposhi sarkomasi AQSH va G’arbiy Yevropa davlatlarida juda kam uchraydi. Nyu -york universiteti gospiteliga tushgan bemorlarning yoshi esa 30 yoshlar atrofida bo’lib, aksariyati jinsiy buzuqliklar gomoseksualistlar- ( o’z jinsi bilan jinsiy aloqa qiluvchilar besoqolbozlar ) ekanligi aniqlandi. Ularda Kaposhi sarkomasi xavfli shaklga o’tib bir necha oy ichida xalokatga uchradilar.

    1981-yilning bahorida Los-Anjelesdagi klinikalardan biriga o’pka to’qimasining yallig’lanishi bilan kechadigan pnevmosistali pnevmoniya (zotiljam) kasalligi tashxisi qo’yilgan bemorlar yotqizildi. Bemorlarni kuchli tasir etadigan antibiotiklar yordamida davolashga qaramasdan, ularning barchasi halok bo’ldi. Tekshirishlar natijasida bu bemorlarning gemoseksualistlar ekanligi aniqlandi. Olimlarni tashvishga solgani, bu bemorlarning organizmida  immunitetning keskin pasayib ketganligi bo’ldi. 1981-yilning yozida  AQSHda 116 ta shunday holat aniqlandi.

    1983-yilda OITS G’arbiy Yevropa davlatlarida ham qayd qilindi. 1985-yilda dunyoning 40 ta davlatida OITS qayd qilingan bo’lib, 1987-yilda AQSHda 47 ming, Afrikada 8,5 ming, Yevropada 9 ming, Osiyoda 200dan ortiq kishi ro’yxatga olindi.

    Ilmiy kuzatishlar natijasida OITS ning ko’pincha jinsiy buzuqlar, foxishalar, giyoxvandlarda va qon kasalliklari bor bemorlarda uchrashi aniqlandi.

    Kasallikning to’satdan boshlanishi, tarqalishi, xatarli o’smalar, zotiljam, tanasul kaslliklari bilan bog’liklari, yashirin davrining uzoq davom etishi, davolashning samarasiz bo’lib, bemorlarning 100% halokatga uchrayotgani mutaxassis olimlarning hayratlantirdi va tashvishga soldi.

    Yangi nomalum xavfli kasalliklni o’rganish uchun malakali virusolog, immunolog, infeksionist, epidemiologlar jalb etildi. 1984-yil AQSH Sog’liqni Saqlash Vazirligi uchun  OITS eng muhim muammo deb elon qilindi va Nyu-yorkda maxsus institut ochildi.

OITS kasalligini kelib chiqish sabablarini aniqlash va uning qo’zg’atuvchisini topishda  amerikalik va fransiyalik mutaxassis olimlarning xizmatlari katta bo’ldi.

    1983-yilda OITSni qo’zg’atuvchi virus topildi va uni har-xil nomlar bilan nomlashdi. Faqatgina 1986-yildan qo’zg’atuvchiga odam immun tanqisligi virusi (OIV) deb nom berildi.

    Yer yuzida  bir-kecha kunduzda 8.5-9 ming kishi har daqiqada esa 19 kishi OIV ni yuqtirmoqda. Agar ko’rsatkich shu tarzda  shiddat bilan o’sib boraversa, dunyo aholisining yaqin yillarda 10-15% gacha qirilib ketish xavfi tug’iladi. Bu holat butun dunyodagi mutaxxassis  olimlarni tashvishga solmoqda.

   OIV odam organizmida immun tizimining faoliyatini izdan chiqaradi. U qondagi T-limfositlarning asosiy tarkibiy qismi  T-xelperlarga  ta’sir qilib, ularni yemiradi.  Keyin odam hujayrasiga birikib yopishib oladi, shu yerda oziqlanib, ko’payadi va hujayrani yorib tashqi muhitga chiqadi.

   OIV odamning qoni, so’lagi, ko’z yoshi va shahvat suyuqligida bo’ladi. U tashqi muxitga chidamsiz, tezda halok bo’ladi,  dezinfeksiyalovchi moddalar ta’siriga ham chidamsiz. Qaynatilganda 30 daqiqada 3% xloraminda va 70% etil spirtida  o’sha zaxoti o’ladi. Qon, shilliq va sperma suyuqligida 10-15 kungacha  saqlanib qoladi.

    2000 yilgacha dunyo bo’yicha 30-40mln kishi OIV bilan zararlangan bo’lsa, shundan 12-18 mln odamda OITS rivojlangan.

    OITS da kasallik manbai OITS bilan og’rigan  bemor va OIV bilan zararlangan virus tashuvchi odam hisoblanadi. Kasallik faqat odamdan  odamga yuqadi.

    Hozirgi paytda OITS ning quyidagi yo’llari orqali  yuqishi tasdiqlangan:

1.     Jinsiy aloqa. Bunda kasallik jinsiy buzuqlar (gemoseksualistlar)-o’z jinsi bilan aloqa qiluvchilar, biseksualistlar – o’z jinsi va qarama-qarshi jins vakillari bilan aloqa qiluvchilar, fohishalar, fohishabozlar-qo’shmachilar, yengil tabiatli axloqi buzuqlar orqali yuqadi.

2.     Parenteral yo’l (virus bilan zararlangan shpiris ignalar, jarrohlik asbob uskunalari, donor qoni va  va qon preparatlari quyilganda qon orqali)

3.     Transplasentlar (xomiladorlik vaqtida onadan xomilaga  yo’ldosh orqali o’tishi), tug’ruq vaqtida va tug’ilgandan keyin ona suti orqali yuqish yo’li.

  OITS aniqlangandan keyingi dastlabki yillarda kasallikning  jinsiy aloqa yo’li

jinsiy buzuqlar, fohishalar va donor qoni orqali yuqish yo’llari  ustunlik qilgan

bo’lsa hozirgi  vaqtda parenteral usulning  shpiris ignalar  yordamida giyohvandlardan  yuqish yo’li eng asosiy  yo’llardan biri bo’lib qoldi.

  OITS ning  yuqishida havo tomchi, og’iz orqali, kiyim-kechaklar, idish-tovoqlar choyshablar (bilvosita muloqot)  orqali yuqish yo’llari  hech qanday asosiy ahamiyatga ega emas. Demak kasallik bu yo’llar bilan yuqmaydi.

     Xulosa qilib aytganda   OITS ning yuqishida eng xavfli kasallik manbai bo’lib jinsiy buzuqlar, fohishalar, giyohvand (narkoman)lar, donorlar, qon kasalliklari (gemofiliya) bilan og’rigan bemorlar alohida ahamiyatga ega.

   Bu guruhlarga mansub kishilar OITS kasalligini  yuqtirishda va tarqatishda  eng muhim xavfli  manba bo’lib hisoblanadilar.

  OITS ning yashirin davri 6 oydan 15-20 yilgacha, o’rtacha 3-4 oydan 5 yilgacha davom etishi va bu davr kasallik jinsiy aloqa orqali yuqqanda, qisqaroq  bo’ladi. Kasallikning rivojlanishi odam organizmining  immun  xususiyatlati bilan bog’liq bo’lib, OIV organizmga tushgandan keyin virus va immunitetga daxldor hujayralar (T-limfositlar, V-limfositlar, makrofaglar) o’rtasida keskin kurash ketadi. Immun tizimi virusga qarshi ko’p miqdorda antitelolar ishlab chiqaradi va odamda OITS rivojlanishiga to’sqinlik qilib turadi.

  OITS ning, rivojlanishida, OITS oldi davri xarakterli bo’lib, u 1 oydan 6 oygacha davom etadi, bu davrda o’ziga xos nospesifik – umumiy belgilar paydo bo’ladi. Bularga darmonsizlik, ko’p terlash,  kechqurunlari nomalum tarzda tana haroratining ko’tarilishi, ozib ketish, ich ketish,  og’iz bo’shlig’ida zamburug’lar paydo bo’lishi,  yo’tal, terida toshmalar paydo bo’lishi, terining qichishib turishi, limfa tugunlarining  kattalashuvi  kabilar kiradi.

   OITS ning  o’ziga xos alomatlari yo’q. organizmga qanday mikroblar kirsa  o’shalar qo’zg’atadigan kasalliklarning alomatlari  paydo bo’laveradi.

   Ko’pchilik bemorlarda “Sovuq oq barmoqlar”  sindromini kuzatish mumkin.  Bu holat qon tomirlarda qon aylanishi  sekinlashib qolganligidan dalolat beradi.

  Umuman olganda OITS asta-sekin boshlanadi. Organlar va tizimlar faoliyatining  buzilishiga qarab kasallikni  shartli ravishda 5 ta klinik  shakllarga ajratish mumkin.

1.     O’pka shakli.

2.     Miya (serebral) shakli.

3.     Me’da- ichak shakli.

4.     Differensiallashmagan shakli.

5.     Disseminasiyalashgan shakli.

    O’pka shakli. Bemorda pnevmosistali  pnevmoniya (zotiljam) alomatlariga  o’xshash belgilar kuzatiladi. Bemor nafas olishda qiynaladi, xansiraydi, tez-tez yuzaki nafas oladi, og’iz burun atroflari ko’karadi, yo’taladi, qon tuflaydi.

    Miya shakli. Bemorda bosh miya raki, meningo ensefalit  kasalliklariga xos bo’lgan alomatlar paydo bo’ladi. Kuchli bosh og’rig’i  qusish, hushdan ketish,  talvasaga tushish bosh miya  nervlarining zararlanishi (nevritlar), parez paralichlar  kabi klinik ko’rinishlar  bilan namoyon bo’ladigan bu shakl  OITS bilan  kasallangan bemorlarning 20-30% ini tashkil etadi.

  

      Me’da ichak shakli. Bemorda me’da ichak yo’llarining yallig’lanishi (ezofagit,gaztroenterokolit) ga o’xshash belgilar paydo bo’ladi. Bemorning og’iz bo’shlig’ining  kandidoz (zamburug’lar)  yallig’lanishi (stomatit) paydo bo’ladi. Og’iz va xalqum qizilo’ngach  shilliq qavatida yara-chaqalar hosil  bo’ladi, bemorning yutishi qiyinlashadi, qon aralash qusadi. Qorinda kuchli og’riq bo’ladi, qorin damlaydi, ichi ketadi, axlat suyuq, qon aralash bo’ladi.

     Differensiallashmagan shakli. Bunda bemorda aynan  bir sistamaning zararlanishiga xos alomatlar kuzatilmaydi. Klinik ko’rinish  umumiy belgilar  bilan namoyon bo’ladi. Bemor darmonsizlanadi, boshi og’riydi, tez charchaydi, xotirasi pasayadi, kayfiyati tushadi, ishtaxa yo’qoladi,  uyqusi buziladi.

     Disseminasiyalashgan shakli. Kasallikning bu ko’rinishida bir vaqtning o’zida hamma a’zolar va tizimlarning zararlanishiga xos o’zgarishlar kuzatiladi.

     OITS bilan og’rigan  bemorlarning  ko’pchiligi rak  kasalliklariga duchor bo’ladi. Ayniqsa ularda xavfsiz hisoblangan Kaposhi sarkomasi (teri raki) ning xavfli shakllari rivojlanadi.

    OITS ning klinik ko’rinishlarining yengil shakli bo’lmaydi, kasallik faqat og’ir kechadi, oqibatda albatta o’lim bilan tugaydi.

    Shunday qilib, OITS bilan kasallangan  bemor organizmi immun  qobiliyatining keskin pasayib  ketishi oqibatida har qanday mikrob ayniqsa, pnevmosistalar,  zamburug’lar, toksoplazmalar, kokklar, gijjalar, bakteriyalar kabi mikroorganizmlar keltirib chiqaradigan og’ir kasalliklar osongina kelib chiqadi. Eng xavflisi bemorda rak  hujayralari o’sib,  ko’payadi, bemor rakning og’ir formalaridan  xalik bo’ladi.

    OIV bilan zararlanish va OITS kasalligini aniqlash uchun sub’ektiv (shikoyatlar, so’rab-surishtirish, hayot va kasallik – anamnezi), ob’ektiv instrumental,  va labaratoriya tekshiruv usullaridan foydalaniladi.

    Jahon Sog’liqni Saqlash  Tashkiloti tavsiyasiga ko’ra, quyidagi dalillar asosida OITS tashxisi haqida gumonsirash mumkin. (N. V. Majidov yuqumli kasalliklar 1993 yil)

1.     60 yoshdan oshmagan odamlarda Kaposhi sarkomasi aniqlansa;

2.     1-2 oydan uzoqqa cho’ziladigan surunkali ich ketar kasalligida  enteropatogen  mikroblar topilmagan  va ko’p miqdorda   kriptosporadium  topilsa;

3.     uzoq cho’ziladigan nomalum isitma bo’lganda;

4.      markaziy nerv sistemasining  limfomasi rivojlanganda;

5.     odatdagi ximioterapiya usuli bilan davolashda tuzalmaydigan va pnevmosist qo’zg’atgan  pnevmoniya aniqlanganda;

6.     bemor sababsiz ozib 10% ortiq vaznini yo’qotganda;

7.     nomalum sababli limfopeniya bo’lganda;

8.     har xil bakteriyalar, viruslar, zamburug’lar,  bir hujayrali, sodda jonivorlar,  qo’zg’atadigan va tez-tez  qaytarilib turadigan  ekzogen va endogen  reinfeksiyalar  kuzatilganda.

      Labaratoriya usuli  OIV virusini yoki  unga qarshi paydo bo’lgan antitelolarni aniqlashda eng ishonchli usuldir.

     Hozirgi kunda  OIV virusining odam organizmida  bor-yo’qligini aniqlashda bir nechta  zamonaviy labaratoriya  tekshiruv usullari mavjud.

     OIV virusini  bemorning qonida, limfasida, sperma, ko’z yoshi suyuqligida, so’lagida, sutida topish ancha qiyin. Organizmga virus tushgandan keyin  qonda hosil bo’lgan antitelolarni  aniqlash qulayroq.  Lekin bu antitelolarni  virus yuqqandan 3-5 oydan keyin  paydo bo’la boshlaydi.

   OIV virusiga qarshi paydo bo’lgan antitelolarni aniqlash usuli hozir  keng qo’llanilmoqda. Buning uchun quyidagi usullardan foydalaniladi.

1.     Immunoferment  usuli.

2.     Radioimmunologik analiz usuli.

3.     Umumiy immunologik usuli.

4.     Immunobiologik usuli.

       Immunoferment usulida qondagi antitelo va uning konsentrsiyasini  aniqlash uchun maxsus  test sistema-diagnostikum – antigent fermentlar  bilan ish olib boriladi.

       Radioimmunologik usulida – antitelolarni  aniqlashda izotoplardan  foydalaniladi.

       Umumiy  immunologik usulda immunoglobunlar  fraksiyasini aniqlash yo’li bilan ish olib boriladi.

       Immunobiologik usuli 2 marta ijobiy natija bersa, immobiologik  usulida yana qayta  tekshiriladi. Bunda virusning ba’zi bir  oqsillarga qarshi  paydo bo’lgan  antitelolar aniqlanadi.

      Agar immunobiologik  usuli ijobiy natija bersa, OITS tashxisi ijobiy bo’ladi.

      OIV infeksiyasiga  tekshiruv ishlari  shifokor pasient  kelishilgan holda, anonim (yashirincha) tarzda olib borilishi kerak.  Tekshirish uchun qon olish va uni  labaratoriyaga  yuborishda tasodifan zararlanishning oldini olish  choralarini ko’rish zarur.

    Hozirgi vaqtda ko’pgina rivojlangan mamlakatlarda mutaxassis  olimlar tomonidan OITS ni davolashda samarali natija beradigan dori-darmonlar tayyorlash ustida keng ko’lamda ilmiy izlanishlar  olib borilmoqda. Har xil kimyoviy tuzilishga ega bo’lgan OIV virusiga  qarshi ta’sirga ega bo’lgan sintetik dori vositalar yaratilmoqda. Lekin bu vositalarning ta’siri biologik sharoitda (organizmda) puchga chiqmoqda.

    Kasallikni davolashda quyidagi tamoyillarga amal qilish kerak:

1.     OIV virusiga ta’sir qilish.

2.     Organizmning himoya (immun)  qobiliyatini yaxshilash, kuchaytirish (immunostimulyasiya)

3.     Kasallikka yondosh bo’lgan (opportunistik) kasalliklarga  qaratilgan davolash ishlarini olib borish.

      Bir necha  yillar davomida olib borilgan  izlanishlar natijasida ham OIV virusiga ta’sir ko’rsatuvchi  dori yaratilgani yo’q.

      Rossiyada Fanlar Akademiyasi molekulyar  biologiya ilmiy-tekshirish  institutida sintez  qilingan preparat azidotimidin  virusga qarshi qisman ta’sir ko’rsatishi  va OITS ning so’ngi bosqichlarida bemorning umrini uzog’I bilan bir yilgacha cho’zib turish mumkin.  Lekin aziotimidin  o’ta zaharli bo’lib suyak ko’migiga  ta’sir qiladi. Aziotimidin  amerikalik olimlar tomonidan ham OITS ni davolashda tekshirib ko’rildi, lekin samara ijobiy bo’lgani yo’q. olimlar yaratilgan dori-darmonlar ta’sirini  samarasiz bo’layotganligini OIV virusining  biologik xususiyatlari bilan bog’lashmoqda, chunki virus o’z tuzilishi va xossasini  tez-tez o’zgartirib turish xususiyatiga  ega. Shunga qaramasdan kasallik virusiga  ta’sir etuvshi juda ko’p  dorilar yaratilgan bo’lib, ular klinik sinovdan o’tkazilmoqda.

   Immun tizimi faoliyatini yaxshilash va uni kuchaytirish (immunostimulyasiya) usuli kasallikni davolashda ijobiy  samara beradi. Buning uchun interferon, interleykin,taktivin, timolin kabi immunostimulyatorlarni virusga ta’sir etuvchi azidotimidin, virozol, reoferon kabi dorilar bilan birgalikda qo’llash maqsadga muvofiqdir.

   OITS ni  davolashda kasallikka  yondosh bo’lgan yuqumli  va boshqa kasalliklarni  o’z vaqtida davolash yaxshi natija beradi.

   Xulosa qilib aytganda, bu choralar odamniOITS da batamom  xalos etolmaydi va kasallikni davolash masalasi eng og’ir dolzarb  muammoligicha qolmoqda.

    OITS ning  profilikatsiyasi quyidagi  yo’nalishlarda olib borilishi lozim:

1.     OITS ning jinsiy yo’l bilan tarqalishini  to’sish

2.     Parenteral tarqalish yo’lini to’sish.

3.     OITS ning vertikal yo’l bilan yuqishini oldini olish.

  OITS ning  jinsiy aloqa yo’li orqali tarqalishini  to’sish juda muhimdir, chunki OIV virusining asosan jinsiy aloqa yo’li bilan jinsiy buzuqlar (gemoseksualistlar) tartibsiz jinsiy aloqa qiluvchi  foxishalar orqali  yuqishi ma’lum. Bu orada aholini, ayniqsa yoshlarni seksual (jinsiy) tarbiyalash sohasida ishlar olib borish zarur. Seksual xulqqa ta’sir qiluvchi vositalar 3 xil bo’lib ular quyidagilar:

1.     Aholini kasallik haqida xabardor qilish;

2.     Tibbiy ijtimoiy xizmatlar ko’rsatish;

3.     Kontraseptiv vositalarni qo’llash.   

Barcha erkak va ayollarga OITS haqida ma’lumot berish, tushuntirish lozim. Virusning qanday yuqishini, xavfsiz choralari (prezervativlar) dan foydalanishni bilishi o’z xoxishi bilan chuqur tekshiruvdan o’tishi kerakligi tushuntiriladi.

  Vaginal jinsiy aloqada OITS ko’proq erkaklardan ayollarga yuqadi. Oral va anal aloqada esa “passiv”  partnyor  ko’proq o’ziga yuqtiradi. OITS ning keng tarqalishiga  axloqiy buzuqilik, pala partish jinsiy aloqalar sabab bo’ladi. Foxishalik va foxishabozlik, besoqolbozlik, giyoxvandlik kasallikning tarqalishiga  muhim o’rin tutadi.

   OIV virusining parenteral yo’l orqali yuqish yo’lini to’sish uchun turli in’eksiyalarni pala-partish qabul qilavermaslik kerak. Donor qoni va qon preparatlarini  qat’iy tekshiruvdan o’tkazish, to’g’ridan to’g’ri qon quyishda  ehtiyot choralarini  ko’rish muhim ahamiyatga ega.

   OITS ni yuqtirib olmaslik uchun iloji boricha turli in’eksiyalarni  qabul qilavermaslik kerak.   OIV virusining giyohvandlar orqali yuqishiningralarining xizmatidan foydalanmaslik kerak.  Agar buni iloji bo’lmasa, shaxsiy yoki bir marta ishlatiladigan shpiris va ignalardan foydalanish lozim.

    Giyohvandlikning  oldini olish maqsadida Rossiyada  bir martalik shpirislarni almashtirish  punktlari tashkil etilgan. Bu usul bizning mamlakatimizda ham yo’lga qo’yilgan. Sartaroshlik, manikyur, pedikyur uchun qo’llaniladigan asbob uskunalarni  zararsizlantirmay, dezinfeksiya qilmay turib qo’llash mumkin emas.

   Eng asosiysi, har bir odamda o’zining shaxsiy gigiena  buyumlari bo’lishi shart.

   OITS ni  vertikal yo’l bilan  yuqish yo’lini to’sish  tibbiyot xodimlari sohasida juda katta mas’uliyat yuklanmoqda, chunki kasallikning onadan bolaga xomiladorlik vaqtida, tug’ruq va emizish paytida o’tish hollari  ko’p uchramoqda.

   Profilaktikaning asosiy maqsadi OIV virusining onadan bolaga  yuqish xavfini kamaytirishdir. Bizga ma’lumki virus xomilaga  yo’ldosh orqali xomiladorlikning 8-12 haftasidayoq o’tishi, ko’pincha esa tug’ruq vaqtida o’tishi mumkin. Xavfli guruhlarga kiruvchi ayollarga   tegishli maslahatlarni berish, tekshirishni ta’minlash zarur. Zarurat bo’lganda ularga farzandining OIV virusi bilan tug’ilishi ehtimoli borligini tushuntirib, xomiladan voz kechish tavsiya qilinadi. Lekin asosiy  qarorni ayolni o’zi chiqaradi.

    OITS ning oldini olishda yuqorida qayd etilgan umumiy chora – tadbirlar bilan bir qatorda maxsus profilaktika, yani, emlash ishlarini yo’lga qo’yish eng muhim dolzarb muammo bo’lib qo’moqda. OITS ning viruslar  qo’zg’atadigan yuqumli kasallik ekanligi aniq bo’lgandan boshlab, mutaxassis olimlar tomonidan  kasallikka qarshi emdori (vaksina) ishlab chiqarish ustida  olib borilayotgan izlanishlar,  ijobiy natija berganicha yo’q.  har yili dunyo bo’yicha OITS ga qarshi vaksina yaratish uchun 3 mln AQSH dollari sarflanmoqda. Bu jarayon 10 yildan buyon davom etayotganligini  hisobga olsak, vaksina yaratish uchun ketgan xarajat 3 mlrd AQSH dollarini  tashkil etadi, lekin vaksina xali yaratilgani yo’q.

      Umuman olganda,  vaksina oldiga quyidagi talablar qo’yiladi:

       -vaksina OIV ga qarshi odamda immunitet hosil qilishi kerak;

       -OIV bilan zararlangan odamlarda, kasallik OITS ga o’tmasligi kerak;

       -vaksina arzon bo’lishi kerak;

       -hamma vaksinani olish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.

    Hozurgi vaqtda  OITS ning oldini olishning  birdan –bir yo’li aholini ma’naviy-ma’rifiy, sanitariya-gigienik madaniyatini oshirishdan iborat.

    OITS insoniyat boshiga tushgan eng daxshatli va eng ko’p o’limga sabab bo’ladigan epidemiya bo’lib, bu kasallikka chalinganlar o’limdan  qochib qutula olmasalar kerak. OITS tashxisi qo’yilgan oilalar qanchadan-qancha  ruhiy iztiroblar va daxshatlarni boshidan kechiradi, osoyishtalik yo’qoladi. AQSH va Buyuk  Britaniyada hozirgi vaqtda OITS ga yo’liqqan bemorlar soni ko’payib ketmoqda shu tufayli psixologik  aralashuvlarga va spesifik  profilaktika tadbirlari o’tkazishga ham ehtiyoj ortib bormoqda.

   Har bir inson, xalq jamiyat, oila va vijdon oldidagi burch va sadoqatni, ma’sulyatni anglab yetmas, sog’lom turmush tarzini kechirmas ekan,  hech qanday chora tadbir  OITS ning oldini olish  va kasallikni kamaytirishda  yordam bera olmaydi. Oila sog’lom bo’lsa, erkak-ayol bir-biriga sodiq bo’lsa, oilani muqaddas deb bilsa, nopok yo’llardan xazar qilsa va bu gunoxlarni Olloh kechirmasligini qalban va ruhan his eta olsa OITS dek ofatning oldini olish muqarrar.